05/05/2025
Δρ. Παναγιώτης Χ. Ανδρέου
Αναπληρωτής Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Πρόεδρος του Financial Wellbeing Institute
Παρακάτω ακολουθούν οι απαντήσεις που έδωσα στη δημοσιογράφο κα. Γεωργία Χαννή, στο πλαίσιο συνέντευξης που δημοσιεύθηκε στις 5 Μαΐου 2025 στην εφημερίδα «Πολίτης». Στα σημεία που σχολιάζω, αναδεικνύεται ότι το πρόβλημα της συνταξιοδοτικής επάρκειας στην Κύπρο συνδέεται άρρηκτα με την έλλειψη χρηματοοικονομικής παιδείας, την περιορισμένη κατανόηση των πραγματικών αναγκών των πολιτών και τη χαμηλή εμπιστοσύνη προς τους επαγγελματίες συμβούλους. Εντοπίζω για άλλη μια φορά την ανάγκη για ενίσχυση της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης από το σχολείο ώστε οι νέοι να μπορούν να σχεδιάσουν με επίγνωση το οικονομικό τους μέλλον.
Το ζήτημα της συνταξιοδοτικής επάρκειας στην Κύπρο είναι πολυδιάστατο και εκτείνεται από τεχνικά ζητήματα έως κοινωνικά και εκπαιδευτικά θέματα. Αν επιθυμούμε οι πολίτες να διατηρήσουν έναν αξιοπρεπή τρόπο διαβίωσης με ποιότητα ζωής στα χρόνια της συνταξιοδότησης, οφείλουμε πρώτα να διασφαλίσουμε ότι κατανοούν τι σημαίνει συνταξιοδοτική επάρκεια, ποιο είναι το ύψος των αναγκών τους και ποια είναι τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους για να προγραμματίσουν εγκαίρως. Τα ευρήματα από τις μελέτες του ΤΕΠΑΚ και του Financial Wellbeing Institute, οι οποίες ξεκίνησαν το 2016, καταγράφουν ανησυχητικά στατιστικά και παρέχουν ενδείξεις που θα επέτρεπαν να υποστηρίξει κανείς ότι η απουσία επαρκούς συνταξιοδοτικού σχεδιασμού στην Κύπρο σχετίζεται, μεταξύ άλλων, και με την έλλειψη χρηματοοικονομικής γνώσης.
Οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι περίπου 6 στους 10 Κύπριους ηλικίας 18 έως 64 ετών είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι, με το φαινόμενο αυτό να είναι ακόμη πιο έντονο στους νέους. Σχεδόν το 70% του πληθυσμού δηλώνει ότι δεν έχει λάβει, ούτε προτίθεται να λάβει, μέτρα για τη δημιουργία αποθεματικών πέραν της κρατικής σύνταξης. Το γεγονός αυτό δεν οφείλεται μόνο σε αδράνεια ή αμέλεια, αλλά πιθανότατα και σε έλλειψη κατανόησης του προβλήματος και των μακροπρόθεσμων συνεπειών του. Η κατάσταση γίνεται ακόμη περισσότερο ανησυχητική από ένα δεύτερο κρίσιμο εύρημα που δείχνει ότι το 34% των Κυπρίων δεν γνωρίζει το ποσό που θα λάβει από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ενώ το 28% υπερεκτιμά το ύψος της σύνταξής που θα λάβει.
Ένας ακόμη παράγοντας που δυσχεραίνει τον ορθολογικό προγραμματισμό είναι η χαμηλή εμπιστοσύνη στους επαγγελματίες συμβούλους. Όπως δείχνουν οι έρευνές μας, σχεδόν 7 στους 10 Κύπριους δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται πως οι επαγγελματίες σύμβουλοι ενεργούν προς το συμφέρον τους. Αυτό το έλλειμμα εμπιστοσύνης περιορίζει δραστικά την αποτελεσματικότητα της συμβουλευτικής και απομονώνει τους πολίτες από την πρόσβαση σε έγκυρη καθοδήγηση. Όταν συνυπάρχουν η έλλειψη χρηματοοικονομικής γνώσης, η αδράνεια στον προγραμματισμό και η δυσπιστία, οι πιθανότητες να επιτευχθεί συνταξιοδοτική επάρκεια μειώνονται δραματικά.
Η λύση στο πρόβλημα αυτό προϋποθέτει την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας, ξεκινώντας πρώτα και κύρια από το σχολείο. Οι πολίτες πρέπει να κατανοούν από νωρίς τι σημαίνει μακροπρόθεσμος χρηματοοικονομικός σχεδιασμός, πώς λειτουργεί το ασφαλιστικό σύστημα και ποια εργαλεία έχουν στη διάθεσή τους για να εξασφαλίσουν ένα βιώσιμο οικονομικό μέλλον. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η θεσμική εμπιστοσύνη, μέσα από διαφάνεια, δεοντολογία και υπευθυνότητα από την πλευρά των επαγγελματιών της αγοράς, ώστε να αποκατασταθεί ο ρόλος της συμβουλευτικής ως εργαλείο προστασίας και ενδυνάμωσης του πολίτη. Μόνο έτσι θα είναι οι πολίτες σε θέση, όχι μόνο να διαβάζουν μελέτες όπως αυτή της Aon, αλλά και να αντιλαμβάνονται τη σημασία και την αξία τους, αναγνωρίζοντας εγκαίρως τα ανησυχητικά δεδομένα που αυτές καταγράφουν.
Όπως τονίζω συχνά «η χρηματοοικονομική εκπαίδευση δεν είναι ικανή συνθήκη ώστε το άτομο να είναι πλούσιο, αλλά απαραίτητη ώστε να είναι οικονομικά ανθεκτικό». Η δημιουργία μιας νέας γενιάς πολιτών, που θα είναι χρηματοοικονομικά καταρτισμένοι και ανθεκτικοί στις οικονομικές προκλήσεις του μέλλοντος, αποτελεί το κλειδί για τη μακροπρόθεσμη οικονομική ευημερία της κοινωνίας μας. Η χρηματοοικονομική παιδεία δεν είναι απλώς επιθυμητή, αλλά απαραίτητη, καθώς μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία επίλυσης των τρεχόντων και μελλοντικών συνταξιοδοτικών προβλημάτων. Για αυτόν τον λόγο, η χρηματοοικονομική παιδεία πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής της πολιτείας και των τεχνοκρατών, οι οποίοι επιδιώκουν να βρουν βιώσιμες λύσεις για τη συνταξιοδοτική επάρκεια.
