Από τα επιστημονικά ευρήματα στη δράση: Οι ελλείψεις και οι πρωτοβουλίες στη χρηματοοικονομική εκπαίδευση

Πόσο καλά κατανοούν οι νέοι της Κύπρου τα χρήματά τους; Στο πρώτο άρθρο της σειράς παρουσιάστηκαν τα ευρήματα παγκύπριας έρευνας του 2021 σε 514 μαθητές και μαθήτριες 15 ετών.* Με βάση τα δεδομένα αυτής της έρευνας, η επιστημονική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) αποκάλυψε ότι, ακόμη και σε αυτή τη μικρή ηλικία, οι νέοι είναι ήδη ενεργοί χρήστες χρηματοοικονομικών προϊόντων, όπως πιστωτικές κάρτες και ηλεκτρονικά πορτοφόλια, αλλά συχνά με ελλιπή γνώση και εσφαλμένες αντιλήψεις για τον τρόπο λειτουργίας τους.

Στο δεύτερο άρθρο, η επιστημονική ανάλυση επικεντρώθηκε στο χαμηλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Μόνο ένας στους πέντε μαθητές διαθέτει επαρκείς γνώσεις, με σοβαρά κενά σε έννοιες όπως ο ανατοκισμός, ο πληθωρισμός και η σχέση ρίσκου–απόδοσης. Ο συνδυασμός πρόωρης χρήσης προϊόντων και χαμηλής κατανόησης δημιουργεί κινδύνους υπερχρέωσης, οικονομικής εξαπάτησης και κακού οικονομικού σχεδιασμού. Η ανάγκη για θεσμοθετημένη και συνεχή χρηματοοικονομική εκπαίδευση αναδείχθηκε ως η μόνη αποτελεσματική λύση.

Συνολικά, στα δύο προηγούμενα άρθρα είδαμε με στατιστικά και παραδείγματα μια κατάσταση που ελλοχεύει κινδύνους: οι 15χρονοι μαθητές στην Κύπρο είναι ήδη χρήστες χρηματοοικονομικών προϊόντων, συχνά με ελλιπείς γνώσεις και εσφαλμένες αντιλήψεις, ενώ ο χρηματοοικονομικός τους αλφαβητισμός παραμένει χαμηλός. Αυτά τα δεδομένα αυξάνουν τον κίνδυνο λανθασμένων αποφάσεων, υπερχρέωσης και ευαλωτότητας σε οικονομικές απάτες.

Η Κυπριακή Πολιτεία έχει αναγνωρίσει τη σημασία αυτών των δεδομένων (χαρακτηριστική είναι η αναφορά της Υπουργού Παιδείας στη μελέτη του ΤΕΠΑΚ**) και έχει προχωρήσει σε συγκεκριμένες ενέργειες στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό. Ένα από τα πιο ουσιαστικά βήματα είναι η επέκταση του παρεμβατικού προγράμματος χρηματοοικονομικής παιδείας, το οποίο ξεκίνησε πιλοτικά τη σχολική χρονιά 2024–2025 στη Γ’ τάξη Γυμνασίου. Το πρόγραμμα, που εστιάζει σε θεματικές όπως ο προσωπικός προϋπολογισμός, η αποταμίευση, ο δανεισμός, οι επενδύσεις και η διαχείριση χρεών, εφαρμόζεται πλέον σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου καθώς και στη ΣΤ’ Δημοτικού.

Παράλληλα, αναπτύσσεται η Εθνική Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Χρηματοοικονομικής Παιδείας, σε συνεργασία με την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου και τον ΟΟΣΑ, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η πλατφόρμα αυτή φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως κεντρικός κόμβος πληροφόρησης και εκπαίδευσης για πολίτες όλων των ηλικιών, παρέχοντας εκπαιδευτικό υλικό, εργαλεία και πόρους για την ενίσχυση των χρηματοοικονομικών γνώσεων.

Ως ακαδημαϊκός και ερευνητής στον τομέα, θεωρώ ότι αυτές οι πρωτοβουλίες είναι σίγουρα ένα σημαντικό και θετικό βήμα. Ωστόσο, δεν επαρκούν για να αναστρέψουν ένα βαθύ και πολυδιάστατο πρόβλημα που έχει παγιωθεί εδώ και χρόνια. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τα παρεμβατικά προγράμματα περιορισμένης διάρκειας έχουν μικρό μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση χρειάζεται να είναι συστηματική, συνεχής και κλιμακωτή, ώστε οι δεξιότητες να εδραιώνονται και να εξελίσσονται με την ηλικία των μαθητών.

Για τον λόγο αυτό, πιστεύω ότι πρέπει να θεσμοθετηθεί ένα υποχρεωτικό, αυτόνομο μάθημα «Προσωπικής Χρηματοοικονομικής» στον λυκειακό κύκλο. Το λύκειο είναι ο τελευταίος σταθμός πριν οι νέοι βγουν στην πραγματική οικονομική ζωή, και είναι κρίσιμο να αποφοιτούν πλήρως προετοιμασμένοι. Παράλληλα, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση πρέπει να συνεχίζεται σε όλες τις βαθμίδες, από το δημοτικό μέχρι και την αποφοίτηση, ενώ βασικές έννοιες και δεξιότητες μπορούν να ενσωματώνονται και διαθεματικά σε μαθήματα όπως τα μαθηματικά, η τεχνολογία και οι κοινωνικές επιστήμες.

Η ανάγκη για δράση είναι άμεση. Οι σημερινοί έφηβοι καλούνται να διαχειριστούν ένα εξαιρετικά περίπλοκο οικονομικό περιβάλλον: ψηφιακές πληρωμές, εύκολες πιστώσεις, διαδικτυακές επενδύσεις και ταυτόχρονα ένα κύμα παραπληροφόρησης μέσω κοινωνικών δικτύων και «finfluencers». Χωρίς βαθιά κατανόηση και κριτική σκέψη, κινδυνεύουν να λάβουν αποφάσεις που θα τους ακολουθούν για πολλά χρόνια.

Η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική. Θα ήταν μεγάλη επιτυχία να καταφέρουμε να μετατρέψουμε τους νέους από παθητικούς χρήστες χρηματοοικονομικών προϊόντων σε συνειδητούς και υπεύθυνους διαχειριστές του οικονομικού τους μέλλοντος. Και αυτό δεν θα το πετύχουμε με αποσπασματικές παρεμβάσεις, αλλά με θεσμοθετημένη, συνεχή και υψηλής ποιότητας χρηματοοικονομική εκπαίδευση.

* Το άρθρο βασίζεται στα ευρήματα της μελέτης μου «Χρηματοοικονομικός (αν)αλφαβητισμός ανάμεσα στους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο: Ευρήματα και προκλήσεις», της οποίας την έκθεση αποτελεσμάτων υπέβαλα στις 18 Οκτωβρίου 2024 ως υπόμνημα προς τη Θεματική Ομάδα Εργασίας 1 (ΘΟΕ 1) της Κυπριακής Επιτροπής Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας.

** Άρθρο της Υπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας στο Περιοδικό «Economy Today» (02 Ιουλίου 2023): https://paideia-news.com/ypoyrgos/2023/07/04/h-xrimatooikonomiki-paideia-mesa-apo-to-ekpaideytiko-mas-systima/