Το χρηματοοικονομικό κενό γνώσης στους μαθητές της Κύπρου: Ελλιπής γνώση και λανθασμένες αντιλήψεις

Πόσο καλά κατανοούν οι νέοι της Κύπρου τα χρήματά τους; Παγκύπρια έρευνα που διεξήχθη το 2021 σε 514 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 15 ετών, έφερε στο φως μια πραγματικότητα που συχνά παραβλέπεται: ακόμη και σε αυτή τη νεαρή ηλικία, οι έφηβοι είναι ήδη ενεργοί χρήστες του χρηματοοικονομικού οικοσυστήματος.* Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η έκθεση των νέων σε χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες είναι πολύ έντονη, αλλά η κατανόηση και οι αντιλήψεις τους για τη σωστή διαχείριση είναι ελλιπείς.

Η ενημέρωση των νέων

Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών αντλεί πληροφορίες για τη διαχείριση χρημάτων κυρίως από τους γονείς ή κηδεμόνες. Δεύτερη πιο συχνή πηγή αποτελεί το διαδίκτυο, ενώ σε πολύ μικρότερα ποσοστά οι μαθητές στρέφονται σε συγγενείς, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ΜΜΕ ή φίλους. Αν και η οικογένεια διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, η αποκλειστική εξάρτηση από αυτήν ενέχει τον κίνδυνο περιορισμένης ή και λανθασμένης πληροφόρησης, δεδομένου του υψηλού βαθμού χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού που παρατηρείται στον ενήλικο πληθυσμό της Κύπρου.

Σχεδόν στα μισά νοικοκυριά, οι γονείς λαμβάνουν από κοινού τις οικονομικές αποφάσεις. Ωστόσο, μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των μαθητών δηλώνει ότι συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία αυτή. Αυτό σημαίνει ότι η πλειοψηφία των νέων δεν αποκτά πρακτική εμπειρία στη λήψη οικονομικών αποφάσεων πριν την ενηλικίωσή της.

Χρήση χρηματοοικονομικών προϊόντων και εσφαλμένες αντιλήψεις

Οι μαθητές είναι ενήμεροι για πολλά προϊόντα, με την πιστωτική κάρτα, τα τραπεζικά δάνεια και τους αποταμιευτικούς λογαριασμούς να είναι τα πιο αναγνωρίσιμα. Ωστόσο, πέρα από τη θεωρητική γνώση, η χρήση είναι ήδη διαδεδομένη:

• Ένας στους τρεις μαθητές χρησιμοποιεί πιστωτική κάρτα.
• Σχεδόν ένας στους τέσσερις μαθητές έχει χρησιμοποιήσει κάποια υπηρεσία ηλεκτρονικού πορτοφολιού.
• Πολλοί μαθητές χρησιμοποιούν την τραπεζική κάρτα των γονιών τους για τις αγορές τους, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό έχει και δική του κάρτα.

Μέσα από την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων προκύπτουν ανησυχητικά κενά κατανόησης των χρηματοοικονομικών προϊόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λανθασμένη αντίληψη των μαθητών για τις υποχρεώσεις ενός κατόχου πιστωτικής κάρτας. Πάνω από τέσσερις στους δέκα μαθητές πιστεύουν εσφαλμένα ότι μπορούν να χρησιμοποιούν την κάρτα μέχρι το όριό της χωρίς υποχρέωση αποπληρωμής.

Επιπλέον, όταν ρωτήθηκαν ποια προϊόντα θεωρούν πιο σημαντικά για το μέλλον τους, η πιστωτική κάρτα καταλαμβάνει την πρώτη θέση! Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη λανθασμένη αντίληψη για τη λειτουργία της, φανερώνει την ανάγκη για εκπαίδευση που θα αλλάξει προτεραιότητες και νοοτροπίες.

Ένα μήνυμα που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε

Τα παραπάνω στοιχεία είναι ένα μήνυμα που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε επειδή καταδεικνύουν ότι οι νέοι της Κύπρου είναι ήδη μέρος του χρηματοοικονομικού οικοσυστήματος, αλλά χωρίς πάντα να κατέχουν τη γνώση που απαιτείται για να το διαχειριστούν με ασφάλεια και υπευθυνότητα. Η πρόωρη και εντατική έκθεσή τους σε προϊόντα και υπηρεσίες, σε συνδυασμό με εσφαλμένες αντιλήψεις, δημιουργεί κινδύνους που δεν πρέπει να υποτιμηθούν.

Στο επόμενο άρθρο θα περάσουμε στο δεύτερο, εξίσου κρίσιμο σκέλος των ευρημάτων: τον χαμηλό χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των μαθητών και μαθητριών. Θα δούμε πώς η περιορισμένη κατανόηση βασικών χρηματοοικονομικών εννοιών, από τον ανατοκισμό μέχρι τη σχέση ρίσκου-απόδοσης, σε συνδυασμό με τις παραπάνω τάσεις, δημιουργεί ανησυχίες. Άλλωστε, οι προηγούμενες έρευνες του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) έχουν καταδείξει ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός συνδέεται με μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις, όπως η μη ορθολογική διαχείριση του χρέους, η αυξημένη πιθανότητα οικονομικής εξαπάτησης και η οικονομική ευθραυστότητα. Ο συνδυασμός αυτών των αρνητικών επιπτώσεων με το υψηλό ποσοστό χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού που παρατηρείται στους νέους μαθητές στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα ανησυχητικός.

* Το άρθρο βασίζεται στα ευρήματα της μελέτης μου «Χρηματοοικονομικός (αν)αλφαβητισμός ανάμεσα στους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο: Ευρήματα και προκλήσεις», της οποίας την έκθεση αποτελεσμάτων υπέβαλα στις 18 Οκτωβρίου 2024 ως υπόμνημα προς τη Θεματική Ομάδα Εργασίας 1 (ΘΟΕ 1) της Κυπριακής Επιτροπής Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας.