Πόσο καλά κατανοούν οι νέοι τον σύνθετο τόκο; Η έρευνα του ΤΕΠΑΚ δείχνει «όχι αρκετά καλά»

Η χρηματοοικονομική παιδεία αποτελεί θεμέλιο για τη σύγχρονη οικονομική επιβίωση. Από τον έλεγχο του προσωπικού προϋπολογισμού μέχρι τον δανεισμό και τη συνταξιοδοτική αποταμίευση, οι βασικές έννοιες της χρηματοοικονομικής γνώσης παίζουν κρίσιμο ρόλο. Σε αυτό το πλαίσιο, στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) έχω πραγματοποιήσει διαχρονικά διάφορες έρευνες που αξιολογούν, ανάμεσα σε άλλα, πόσο καλά κατανοούν οι πολίτες δύο θεμελιώδεις έννοιες: τον απλό τόκο και τον σύνθετο τόκο (γνωστό και ως ανατοκισμό).

Μία από αυτές τις έρευνες πραγματοποιήθηκε ανάμεσα σε φοιτητές και φοιτήτριες που σπούδαζαν στην Κύπρο, στην πλειονότητά τους ηλικίας 18-24 ετών, και εξέτασε κατά πόσο η προηγούμενη έκθεσή τους σε μαθήματα οικονομικών στο λύκειο επηρέασε τις επιδόσεις τους. Τα αποτελέσματα είναι αποκαλυπτικά, με τα βασικά ευρήματα να δείχνουν ότι, στο σύνολο των συμμετεχόντων:

• 69% απάντησαν σωστά σε ερωτήσεις υπολογισμού απλού τόκου.
• Μόλις 37% απάντησαν σωστά σε ερωτήσεις σύνθετου τόκου (ανατοκισμού).

Το ποσοστό ορθών απαντήσεων διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα με την προηγούμενη επαφή των φοιτητών/τριών με τα οικονομικά στο λύκειο:

Άτομα που είχαν διδαχθεί οικονομικά στο λύκειο είχαν:

• 76% σωστές απαντήσεις στον απλό τόκο,
• 49% σωστές απαντήσεις στον σύνθετο τόκο.

Άτομα που δεν είχαν διδαχθεί οικονομικά είχαν:

• 67% σωστές απαντήσεις στον απλό τόκο,
• Μόλις 34% στον σύνθετο τόκο.

Η διαφορά γνώσης είναι εμφανής: +9 ποσοστιαίες μονάδες στον απλό τόκο και +15 στον σύνθετο τόκο υπέρ εκείνων που διδάχθηκαν οικονομικά.

Τώρα, το κρίσιμο ερώτημα είναι το γιατί μας ενδιαφέρει ο απλός και ο σύνθετος τόκος; Ο απλός τόκος αφορά καταστάσεις όπου ο τόκος υπολογίζεται μόνο πάνω στο αρχικό ποσό. Είναι πιο εύκολος να κατανοηθεί και πιο σπάνιος στην πραγματική οικονομική ζωή. Αντίθετα, ο σύνθετος τόκος (ή ανατοκισμός) είναι ο «σιωπηλός πολλαπλασιαστής» των χρημάτων, καθώς οι τόκοι κάθε περιόδου προστίθενται στο αρχικό κεφάλαιο και αποδίδουν με τη σειρά τους νέους τόκους. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι περισσότερες καταθέσεις, δάνεια, πιστωτικές κάρτες και επενδύσεις. Ο ανατοκισμός είναι το εργαλείο που μπορεί να οδηγήσει έναν πολίτη είτε σε οικονομική ενίσχυση είτε σε παγίδα χρέους, ανάλογα με το αν τον κατανοεί ή όχι.

Σε πρακτικούς όρους, η έλλειψη κατανόησης του σύνθετου τόκου ενδέχεται να οδηγεί σε σοβαρά λάθη:

• Κάποιος μπορεί να υποτιμήσει το πραγματικό κόστος ενός δανείου, ιδίως όταν υπάρχουν υψηλά επιτόκια ή χρεώσεις ανά μήνα.
• Άλλος μπορεί να αποτύχει να αξιοποιήσει τη δύναμη του ανατοκισμού στη μακροπρόθεσμη αποταμίευση ή επένδυση, χάνοντας την ευκαιρία να χτίσει οικονομική ανθεκτικότητα.
• Στην περίπτωση των πιστωτικών καρτών, ένας νέος μπορεί να δει το υπόλοιπό του να διογκώνεται γρήγορα, ακόμη κι αν κάνει μικρές αγορές, λόγω των τόκων επί των τόκων.

Ακόμα και μία διαφορά 1% στο επιτόκιο ή 1 χρόνος επιπλέον μπορεί να αλλάξει σημαντικά το τελικό ποσό που οφείλει ή λαμβάνει κάποιος. Γι’ αυτό η κατανόηση του ανατοκισμού δεν είναι απλώς τεχνική γνώση αλλά είναι απαραίτητη δεξιότητα ζωής.

Και κάπου εδώ ανακύπτει ξανά η σημασία της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στο σχολείο. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η έκθεση σε οικονομικά μαθήματα στο σχολείο βελτιώνει σημαντικά τη χρηματοοικονομική κατανόηση. Οι φοιτητές και φοιτήτριες που είχαν διδαχθεί οικονομικά στο λύκειο όχι μόνο απέδωσαν καλύτερα σε αυτές τις ερωτήσεις, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι είχαν καλύτερη επίδοση στο σύνθετο τόκο, εκεί όπου η πλειοψηφία χωρίς οικονομικό υπόβαθρο παρουσίασε σοβαρές αδυναμίες.

Συμπερασματικά, η έρευνα του ΤΕΠΑΚ αποκαλύπτει ότι ενώ οι περισσότεροι νέοι γνωρίζουν πώς να κάνουν βασικούς υπολογισμούς απλού τόκου, όταν το σκηνικό γίνεται πιο ρεαλιστικό, όπως στην περίπτωση του ανατοκισμού, οι επιδόσεις τους καταρρέουν. Κι αυτό είναι ανησυχητικό, γιατί η πραγματική χρηματοοικονομική ζωή δεν λειτουργεί σε απλοποιημένα σενάρια αλλά είναι γεμάτη από σύνθετα ζητήματα, όπως αποταμιεύσεις με χρονικό ορίζοντα, καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια, διαχείριση πιστωτικών καρτών, συνταξιοδοτικός προγραμματισμός, ακόμα και επενδυτικές αποφάσεις. Όταν λοιπόν αγνοούμε τέτοιους θεμελιώδεις μηχανισμούς, τότε πολύ πιθανό να  βρισκόμαστε ένα βήμα πίσω, κάτι που μπορεί να μας στοιχίσει ακριβά, όχι μόνο στο πορτοφόλι, αλλά και στις επιλογές που διαμορφώνουν το χρηματοοικονομικό μας μέλλον.